Przewodniki po regionie Beskidu Niskiego i Pogórzy Karpackich

Większość osób uprawiających turystykę zwiedzając poszczególne regiony czerpie swoją wiedzę (oprócz internetu) z wszelkiego rodzaju książek i przewodników. Poniżej postaram się przedstawić wybrane pozycje, by poruszając się po tym regionie móc przeczytać o historii tych ziem, zwiedzanych zabytkach i innych obiektach, odwiedzanych miejscach, przyrodzie, szlakach turstycznych itp. Nie sposób oczywiście wymienić ich tu wszystkich, bo ostatnio wydawanych jest bardzo dużo nowości, lepszych lub gorszych, szczegółowych i bardzo ogólnych. Zamieszczone są tu bardziej ogólne opracowania, bez szczegółowych monografii miejscowości, czy konkretnego wycinka historii.

Beskid Niski

BESKID NISKI. Przewodnik dla prawdziwego turysty
OFICYNA WYD. REWASZ – 2002-2013

Jest to bodaj najbardziej popularny przewodnik po Beskidzie Niskim i dość poręczny, by zabrać go do plecaka, w którym znajduje się wiele różnorodnych zagadnień na temat tego regionu: środowisko geograficzne, historia, przegląd atrakcji, informacje praktyczne oraz opis poszczególnych pasm górskich w tym opisy szlaków i wycieczek bezszlakowych. Jest też słownik miejscowości Beskidu Niskiego, gdzie opisano je wszystkie, z krótką historią, zabytkami i ciekawostkami. Przy wielu opisach znajdują się mapki poglądowe odwiedzanych miejsc, panoramki ze szczytów oraz zdjęcia (zarówno czarnobiałe jak i kolorowe) pokazujące dane atrakcje.

BESKID NISKI. OD KOMAŃCZY DO WYSOWEJ. Przewodnik krajoznawczy
WYD. SKLEP PODRÓŻNIKA – 2012

Jest to przewodnik krajoznawczy, który bazuje na swoich poprzednikach: Od Komańczy do Krempnej i Od Komańczy do Bartnego (2 wydania), tu został uzupełniony i rozszerzony o tereny do Wysowej. Nie ma w nim opisu szlaków, informacji praktycznych, ale za to bogato opisane są pod względem historycznym i krajoznawczym wszystkie miejscowości obecnie istniejące jak i te nieistniejące. Ponadto jest też dużo informacji o Łemkach tj. pochodzenie, kultura materialna, religia, współczesna łemkowszczyzna. Dodatkowo autorzy zakreślili w nim pokrótce ważne historyczne dzieje tego terenu, od średniowiecza do czasów powojennych, a także osadnictwo Beskidu Niskiego. Na koniec została przedstawiona przyroda Beskidu Niskiego.

OSOBLIWOŚCI BESKIDU NISKIEGO
WYDAWNICTWO LIBRA – 2004

Przewodnik autorstwa Stanisława Kłosa, poświęcony jak nazwa wskazuje największym wybranym przez autora atrakcjom Beskidu Niskiego. Na wstępie przewodnik przedstawia w krótkiej formie informacje o Beskidzie, jego florze i faunie i historii. Następnie jest dział poświęcony Łemkowszczyźnie i Łemkom, a później o krajobrazie nieistniejących wsi. Dalsza część przewodnika to już zasadnicza część, czyli opis wybranych osobliwości. Są tam opisane m.in.: Bartne, Bełkotka, Bukowica, Cergowa, Diabli Kamień, Dolina Śmierci, Dwa Żmigrody, Franków, Gotyk w Sękowej, Góra Mruków, Hucuły z Gładyszowa, Iwonicki kurort, Jar Wisłoka, Jaśliski Park Krajobrazowy, Jezioro Klimkówka, Kamień nad Jaśliskami, Kaplica w lesie Mrukowskim, Kermesz w Olchowcu, Magura Małastwoska i Wątkowska, Magurski Park Narodowy, Pustelnia Jana, Uzdrowisko Rymanów, Źródliska Jasiołki.

ŁEMKOWSZCZYZNA. Od ikony do pop-artu
WYDAWNICTWO BEZDROŻA – KRAKÓW 2004

Jest to przewodnik autorstwa Pawła Krokosza i Mariusza Ryńca, poświęcony Łekmowszczyźnie, zarówno po polskiej stronie jak i po słowackiej. Jak napisano w przewodniku: jest (…) opowieścią o łemkowszczyźnie i Łemkach, którzy od wieków zamieszkiwali ziemie po obu stronach Karpat. Przewodnik podzielony jest na trasy proponowane przez autorów do zwiedzania. Oprócz tego jest ogólny opis regionu, charakterystyka geograficzna, przyroda, historia, język Łemków, ich religia, kultura i sztuka, strój ludowy, tradycje i zwyczaje. Są w przewodniku także informacje praktyczne, jak dojechać, noclegi, gastronomia itp.

BESKID NISKI
WYDAWNICTWO PASCAL – 2000

Jest to przewodnik autorstwa Marka Motaka, podzielony na następujące działy: 1. Wiadomości ogólne (geografia, przyroda, klimat, historia, Łemkowie); 2. U podnóży (Krosno i okolice, Biecz, Gorlice); 3. Na południe od Gorlic (Sękowa, Owczary, Gładyszów, Łemkowska prowincja, Uzdrowisko Wysowa, Krynica); 4. Magurski Park Narodowy (Krempna, Męcina Wielka, Rez. Kornuty, Bartne, Folusz, Banica, Wołowiec, Nieznajowa, Radocyna); 5. Na wschodnich krańcach (Dukla, Chyrowa, Tylawa, Zyndranowa, Jaśliska, Polany Surowiczne). Informacje w tym przewodniku są dość ogólnie przedstawione, ale mogą zaspokoić turystów zaczynających swoją przygodę z Beskidem Niskim.

BESKID NISKI
WYDAWNICTWO ROKSANA – 2000

Jest to przewodnik autorstwa Piotra Subika. Podzielony jest na 4 części. Pierwsza, to informacje ogólne na temat opisywanego regionu. Część druga to opis szczytów Beskidu Niskiego a także szlaków tzw. dojściowych. W trzeciej części – najobszerniejszej – zamieszczono słownik miejscowości leżących na tym terenie, przedstawiając ich historię, jak i atrakcje turystyczne. W ostatniej części znalazły się informacje praktyczne (m.in. baza noclegowa). W przewodniku są też krótkie informacje o szlakach rowerowych oraz o bezpieczeństwie w górach.

BESKID NISKI. Polski i słowacki
AGENCJA TD – 1999

Jest to przewodnik autorstwa Tomasza Darmochwała, obejmujący jak nazwa wskazuje tereny po obu stronach głównego grzbietu Karpat. Został podzielony na następujące działy: 1. Wiadomości ogólne (ziemia, Dzieje, Ludzie: Łemkowie, Wiara); 2. Znakowane szlaki piesze – Polska (opisz szlaków PTTK); 3. Znakowane szlaki piesze – Słowacja; 4. Nieznakowane trasy piesze; 5. Trasy rowerowe (gm. Uście Gorlickie, gm. Dukla); 6. Trasy drogowe – Polska; 7. Trasy drogowe: Polska-Słowacja; 8. Trasy drogowe – Słowacja; 9. Wiadomości praktyczne. Przy opisach szlaków dodatkowo punktacja GOT, czasy przejść, plany wybranych miejscowości.

MAGURSKI PARK NARODOWY. Przewodnik turystyczno-krajoznawczy
RZESZÓW – 2000

Jest to przewodnik autorstwa Zygmunta Wnuka (współautor Stanisław Kłos), obejmujący jak nazwa wskazuje tereny Magurskiego Parku Narodowego i jego otuliny. Został podzielony na działy. Po krótkim wstępie w pierwszym tematycznym dziale przedstawiono Magurski Park Narodowy (rys historyczny, położenie, geologię i geomorfologię, gleby, hydrologię, klimat, florę i faunę). Następnie zostały przedstawione trasy i szlaki turystyczne. Po nich jest dział ze słownikiem miejscowości i osobliwości krajoznawczych. Później następuje dział o nazwie: rys historyczny BN, w którym znajdziemy info. o etnografii, zabytkach historii i kultury, o Łemkach i akcji „Wisła”. Na końcu znajdują się informacje praktyczne i słowniczek wybranych słów łemkowskich.

Pogórze Karpackie

Pogórze Karpackie, szczególnie to które jest tematem zainteresowania na tej stronie, nie jest tak dobrze opisane w przewodnikach jak np. Beskid Niski, niemniej jednak można znaleźć kilka pozycji wprowadzających nas tematycznie i prowadzących przez tę pogórzańską krainę.

POGÓRZE DYNOWSKIE
MUZEUM REGIONALNE PTTK – Brzozów 1992

Jest to przewodnik autorstwa Jerzego F. Adamskiego o Pogórzu Dynowskim, położonym od doliny Wisłoka na zachodzie, po dolinę Sanu na wschodzie. Na początku autor wprowadza nas w zagadnienia ogóle, czyli opis geograficzno-przyrodniczy: położenie, ukształtowanie powierzchni, wody, klimat, flora i fauna, rezerwaty przyrody. Później dział: z kart historii, od najdawniejszej przeszłości po XX wiek. III dział to: Kultura ludowa (budownictwo, rzemiosło artystyczne, zwyczaje i obrzędy). Najwięcej miejsca w przewodniku zajmuje dział IV – Słownik krajoznawczy, w którym autor opisuje miejscowości i znaczniejsze szczyty tego regionu z uwzględnieniem ich historii, zabytków i ciekawostek.

POGÓRZE KARPACKIE (Wielickie, Rożnowskie i Ciężkowickie)
ODDZIAŁ PTTK „Ziemi Tarnowskiej” – Tarnów 1995

Jest to przewodnik autorstwa Andrzeja Matuszczyka, o Pogórzach Karpackich położonych na zachód od rzeki Wisłoki. Na początku autor wprowadza nas w podstawowe zagadnienia związane z położeniem geograficznym, budową geologiczną, rzeźbą i glebami. Jest tu też o klimacie, sieci wodnej, świat roślin i zwierząt. Później znajdziemy dział z rysem historycznym od pradziejów do I wojny światowej. Po tym następuje historia zagospodarowania turystycznego tych terenów, a następnie: niektóre elementy kultury ludowej i dział o dawnych przemysłach, rzemiośle i bogactwach naturalnych. Po ogólnych informacjach następuje dział, zwany: opis tras wycieczkowych, a więc opis szlaków turystycznych PTTK przebiegających przez wskazane w podtytule Pogórza, z czasami przejść, łączną punktacją GOT na danej trasie i kilometrażem.

POGÓRZE CIĘŻKOWICKIE
AGENCJA WYDAWNICZA AGARD – Dębica 1998

To przewodnik autorstwa Ryszarda Pajura dotycząca Pogórza Ciężkowickiego, położonego od rzeki Białej na zachodzie po Wisłokę na wschodzie. Został podzielony na kilka części. Na początku wiadomości podstawowe dotyczące położenia, klimatu, fauny i flory oraz krótki rys historyczny tego regionu. Cześć następna i zasadnicza, obejmuje najciekawsze rzeczy, które warto zobaczyć na tym Pogórzu zatytuowany: siedem cudów ciężkowickich. Następnie pojawia się dział: miasta i wsie, który zawiera opis wybranych miejscowości ze względu na walory turystyczne. Kolejny dział to: trasy turystyczne. Najpierw opisanych jest 21 tras pieszych, następnie 3 trasy samochodowe, a na koniec trasa kolejowa. Na końcu zamieszczone są informacje praktyczne, m.in. muzea, noclegi.

W PAŚMIE BRZANKI I LIWOCZA
WYD. ROKSANA – Krosno 2002

To książka, przewodnik autorstwa Marcina Wojciecha Solarza dotycząca Pogórza Ciężkowickiego, do którego należy tytułowe i główne jego pasmo Brzanki i Liwocza. Książka podzielona jest na działy: 1. Ludzie, czyli o Pogórzanach; 2. Geografia, a więc o przyrodzie, geologii, klimacie, florze i faunie; 3. Historia, opisana wyrywkowo od czasów Wiślan, przez czasy najazdów szwedzkich, konfederacji barskiej, rabacji galicyjskiej, bitwy gorlickiej i czasów II wojny światowej, po antykomunistyczne podziemie niepodległościowe. Ostatni dział zatytuowany jest: co warto zobaczyć, gdzie następuje opis wybranych miejscowości wraz z przedstawieniem najciekawszych zabytków, ciekawych miejsc i ciekawostek krajoznawczych.

POWIAT STRZYZOWSKI. Przewodnik
WYD. APLA 2007

To przewodnik, który tekstem opatrzyli Hanna Lawera i Artur Bata, a opisujący powiat Strzyżowski, który położony jest geograficznie na dwóch pogórzach: Strzyżowskim i Dynowskim. Znaleźć w nim można zagadnienia z zakresu przyrody, historii (z przeszłości, tajemnice niemieckich schronów), strzyżowskie rodowody (ludzie związani z tym regionem). Nie zabrakło w przewodniku opisania najważniejszych zabytków, które opisane są przy opisie poszczególnych gmin tego powiatu. Na końcu opisane są pokrótce szlaki turystyczne piesze prowadzące przez ten teren, 5 ścieżkek dydaktycznych, 6 tras rowerowych i 3 trasy samochodowe. Na końcu znalazły się krótkie informacje praktyczne.

JEJ WYSOKOŚĆ BRZANKA
WYD. POGÓRZAŃSKIE STOWARZYSZENIE ROZWOJU – 2014

Przewodnik autorstwa miłośnika i propagatora Pogórzy Karpackich Piotra Firleja opisujący fragment Pogórza Ciężkowickiego, z okolicami Brzanki. Przewodnik podzielony jest na działy, najpierw autor wprowadza czytelnika w region w sposób ogólny, po czym następuje przejście do działów szczegółowych Są to: uwarunkowania geograficzne, krajobraz, przyroda, początki osadnictwa i wydarzeń historycznych. Kolejny dział to propzycje wycieczkek geoturystycznych, krajobrazowych, śladami I i II wojny światowej, szlakiem rzemiosła, produktów regionalnych, legend, architektury sakralnej i kamiennej, szlakiem tego co już nie istnieje, szlakiem winnic. Przewodnik obejmuje obszar gmin: Gromnik, Ryglice, Rzepiennik Strzyżewski, Szerzyny i Tuchów.

Beskid Niski i Pogórze Karpackie

CERKWIE DREWNIANE KARPAT. Polska i Słowacja
OFICYNA WYD. REWASZ

Jest to przewodnik krajoznawczy, opisujący wszystkie drewniane obiekty cerkiewne na terenie naszych Karpat, ale i po słowackiej ich stronie. Są w nim więc zamieszczone także te z Beskidu Niskiego i Pogórzy Karpackich. Przewodnik został podzielony na działy: dolina Popradu i Białej, dolina Ropy, okolice Krempnej, wschodnia Łemkowszczyzna, okolice Krosna, Bieszczady, Nadsanie i pogórza, okolice Jarosławia, okolice Starej Lubowli, okolice Preszowa, okolice Bardiowa, okolice Świdnika, okolice Sniny, skanseny i muzea ze sztuką cerkiewną. Znajdują się w nim także zagadnienia związane z chrześcijaństwem obrządku wschodniego.

KOŚCIOŁY DREWNIANE KARPAT I PODKARPACIA
OFICYNA WYD. REWASZ – 2001

Jest to przewodnik krajoznawczy, opisujący drewniane kościoły na terenie naszych Karpat, z 36 mapkami i planami sytuacyjnymi. Wśród 238 opisanych obiektów, zamieszczone są tu także te z Beskidu Niskiego i Pogórzy Karpackich. Na początku znajdzie czytelnik krótą historię drewnianego budownictwa sakralnego. Jest tam też wiele zdjęć czarnobiałych i kolorowych oraz rysunków. Na końcu znajduje się wykaz kościołów których już nie ma, słownik terminów, jak i wykaz wezwań. W późniejszym okresie (2006) wyszła podobna publikacja: Kościoły drewniane Karpat i Podkarpacia. Polska i Słowacja, która została wzbogacona o opisy katolickich i ewangelickich kościołów znajdujących się na terenie Słowacji.

MAGURY – Rocznik Krajoznawczy
STUDENCKIE KOŁO PRZEWODNIKÓW BESKIDZKICH – WARSZAWA

Jest to rocznik krajoznawczy, poświęcony Beskidowi Niskiemu i Pogórzom Karpackim, wydawany przez SKPB z Warszawy, wychodzącym corocznie. Tematyka w każdym numerze bardzo różna, od tematów historycznych, krajoznawczych, opisów wsi, artykuły o szeroko rozumianej łemkowszczyźnie i Łemkach, po ciekawostki z tego terenu a także wykaz wydawnictw dotyczących regionu z poprzedniego roku.

GALICYJSKIE CMENTARZE WOJENNE. Tom I. Beskid Niski i Pogórze
WYDAWNICTWO REWASZ – 1995

Jest to przewodnik autorstwa Romana Frodymy, traktujący o cmentarzach z I wojny światowej na terenie Beskidu Niskiego i na Pogórzach Karpackich. Obecnie nie jest już do kupienia, bowiem nakład dawno został wyczerpany. Mimo wielu nieścisłości, dla wielu był pierwszym przewodnikiem, z którym rozpoczynało się poszukiwania w terenie tychże cmentarzy, m.in. dzięki zamieszczonym mapkom z ich lokalizacją. W przewodniku znalazły się cmentarze z okręgów: I – Żmigród, II – Jasło, II – Gorlice, IV – Łużna. Oprócz opisów każdego cmentarza, jest też ogólny opis ich budowy i stanu obecnego.