Projektowany Park Krajobrazowy „Beskidu Niskiego”

Otrzymałem niedawno emaila – chyba z racji prowadzenia strony o Beskidzie Niskim – od Fundacji Dziedzictwo Przyrodnicze z Przemyśla z prośbą o to, by „Pomóc Beskidowi!”, a konkretnie chodziło o projektowany Park Krajobrazowy „Beskidu Niskiego” na terenie zachodniej części tegoż, w powiecie gorlickim. Apelowano tam o (…) pomoc prawników, mediów, specjalistów od samorządów, a zwłaszcza wszystkich, którzy chcą pomóc, mają pomysły, wiedzę i doświadczenie. Za wiele nie mogę pomóc w tym temacie, bo jestem zwykłym skromnym turystą prowadzącym stronę o BN, ale mogę zaprezentować na tejże stronie o pomyśle powstania tego Parku Krajobrazowego na podstawie przesłanych mi materiałów. Zawsze to jakaś forma rozpropagowania tematu, bo faktycznie temat w internecie jest mało rozpowszechniony, ja w zasadzie nawet nie wiedziałem do niedawna że taki temat istnieje. Tak więc poniższy tekst został napisany na podstawie Dokumentacji projektowej Parku Krajobrazowego „Beskidu Niskiego” opracowanego przez Fundację Dziedzictwa Przyrodniczego, Przemyśl 2017. Projekt współfinansowany jest ze środków: Fundacja WWF Polska.

Koncepcja utworzenia Parku Krajobrazowego Beskidu Niskiego zrodziła się już dość dawno temu (1996), w trakcie opracowywania założeń do regionalnego Planu Rozwoju Przestrzennego Województwa Nowosądeckiego. Celem jego utworzenia miała być ochrona wysokich wartości przyrodniczych i krajobrazowych oraz unikalnych walorów kulturowych i historycznych zachodniej Łemkowszczyzny, a także zapełnienie przerwy w korytarzu ekologicznym tworzonym przez już chronione obszary. Wówczas Rozporządzeniem Wojewody Małopolskiego powołano do życia obszar chroniony, ale niższej rangi niż Park Krajobrazowy, mianowicie „Południowomałopolski Obszar Chronionego Krajobrazu”, który obejmował także tereny, które dziś znalazły się w projekcie Parku Krajobrazowego „Beskidu Niskiego”, ale oprócz nich sięgał dużo dalej na zachód (byłe woj. nowosądeckie).

Dziś, wspomniana Fundacja walczy o utworzenie Parku Krajobrazowego „Beskidu Niskiego” na terenie południowo-zachodniej części powiatu gorlickiego (patrz mapka), który to obszar byłby uzupełnienem luki w ochronie BN pomiędzy Popradzkim Parkiem Krajobrazowym na zachodzie, a Magurskim Parkiem Narodowym na wschodzie. Problem w tym, że definitywnie sprzeciwiają się takiemu pomysłowi samorządowcy gorliccy, którzy 7.11.2017 roku wystosowali pismo do Wojewody Małopolskiego, gdzie podpisali się wszyscy wójtowie gmin z powiatu oraz Starosta gorlicki. Uważają oni, że teren ten leży już obecnie w obszarach chronionych (Południowomałopolski OChK i NATURA 2000) i te formy prawnej ochrony środowiska naturalnego zapewniają wystarczającą ochronę siedlisk i gatunków chronionych. A ponadto, już wspomniane obecne formy ochrony, bardzo ograniczają rozwój i są uciążliwe dla inwestorów oraz dla mieszkańców. Zasadnym jest – wg nich – aby w całości wykluczyć z już istniejących obszarów chronionych tereny zurbanizowane, centra wsi, tereny predysponowane do zabudowy rekreacyjnej czy tereny predysponowane do nowej zabudowy pod bazę noclegową. Więc widać wyraźnie, że istnieje konflikt interesów, samorządowcy nie chcą Parku Krajobrazowego, natomiast przyrodnicy, ekolodzy sa jak najbardziej za jego powstaniem.

Przyszły Park Krajobrazowy ze względów praktycznych miałby granice zgodne z przebiegiem państwowych, wojewódzkich oraz gminnych granic administracyjnych, a także granic wydzieleń leśnych Nadleśnictw Łosie i Gorlice. W obręb PK weszły by gminy Sękowa, Uście Gorlickie i Ropa, a teren ten miałby 436,42 km². Największa część powierzchni Parku znajduje się na terenie gminy Uście Gorlickie (60,16 % – 262,53 km²), na terenie gminy Sękowa znajduje się 34,79 % powierzchni Parku (151,83 km²), a gminy Ropa (5,05 % – 22,06 km²). Starano się zawrzeć możliwie jak największą część obszarów leśnych w granicach przyszłego Parku. Do najważnieszych i najcenniejszych walorów projektowanego parku w projekcie tym wymieniono:naturalny krajobraz z malowniczymi przełomami rzek i potoków rozcinających poprzecznie pasma rusztowych gór,tereny źródliskowe rzeki Białej, Ropy i Wisłoki oraz zasoby wód mineralnych umożliwiające rozwój lecznictwa uzdrowiskowego,tereny stanowią strefę przejściową pomiędzy Karpatami Zachodnimi i Wschodnimi, co skutkuje występowaniem tutaj wielu ciekawych zbiorowisk roślinnych, w składzie których występuje wiele gatunków roślin górskich, rzadkich oraz chronionych,stosunkowo mało pofragmentowane i naturalne kompleksy leśne stanowiące ostoje dla rzadkich, chronionych i zagrożonych gatunków zwierząt takich jak duże drapieżniki: niedźwiedzie, wilki i rysie,duża ilość terenów otwartych – łąk i pastwisk, będących obszarem bytowania licznych gatunków ptaków,zabytkowa architektura wsi łemkowskich, dobrze zachowane obiekty budownictwa sakralnego (cerkwie i kościoły), pałace i dworki, kapliczki i krzyże oraz zabytkowe cmentarze wojenne i wiejskie.

Jak już wspomniano, projektowany Park wypełni przerwę w systemie parków narodowych oraz krajobrazowych w ciągu Karpat, ponadto: „stanowił będzie korytarz ekologiczny łączący ze sobą te cenne pod względem przyrodniczym obszary. Ze względu na przemieszczanie się flory oraz fauny wzdłuż pasm górskich teren zachodniego Beskidu Niskiego pełni ważną rolę w ekspansji zbiorowisk roślinnych oraz migracji populacji zwierząt, a tym samym przepływ genów pomiędzy istniejącymi obszarami chronionymi, co przyczynia się do zapobiegania ich izolacji”. Park będzie miał za zdanie „chronić także siedliska przed fragmentacją spowodowaną powstawaniem barier przerywających ciągłość korytarzy ekologicznych, wszak zjawisko to jest jednym z czynników powodujących spadek różnorodności biologicznej na danym terenie”.

W dalszej części opracowanego projektu została przeprowadzona wstępna waloryzacja botaniczna, gdzie na wstępnie stwierdzono: „występowanie we florze obszaru gatunków w różnym stopniu związanych z Karpatami, przy czym widoczna jest przewaga liczbowa taksonów zachodnich nad wschodnimi”. Przyszły Park charakteryzuje się dominacją roślinności leśnej i łąkowej. Spotykane tu zbiorowiska roślinne wykazują typowe dla Karpat zróżnicowanie w występujących tu dwóch piętrach wysokościowych: piętro pogórza, do wys. 500 m n.p.m. (uprawy polowe, lasy liściaste – grąd, oraz zbiorowiska łakowe) oraz regiel dolny zdominowany przez buczyny, w tym zespół żyznej buczyny karpackiej. Występuje tu 90 gatunków chronionych i zagrożonych, a 66 gatunków objętych jest ochroną prawną. Wszystko to zostało dokładnie rozpisane i opisane w dalszej części projektu, włącznie z ukazaniem opisywanych walorów na zdjęciach.

Kolejną opisaną w projekcie grupą florystyczną są mszaki, których stwierdzona liczba to 187 gatunków i 1 odmianę, w tym 2 gatunki glewików, 43 gatunki wątrobowców i 142 gatunki i 1 odmianę mchów. Wszystkie zostały wypisane, a niektóre pokazane na zdjęciach. W dalszej części opracowania zajęto się porostami, których populacja obejmuje 248 gatunków. Choć autorzy opracowania stwierdzają, że liczba ta nie jest pełnym obrazem bogactwa gatunkowego porostów tego terenu, które ze względu na dużą dynamikę lichenobioty, wymaga stałego monitorowania. 21 gatunków porostów podlega ochronie ścisłej, a 13 ochronie częściowej. Następną opisaną grupę stanową grzyby wieloowocnikowe, których obserwacje wykazały, że jest ich na tym terenie 426 gatunków. Wśród nich 25,4% (108) gatunków to grzyby cenne, do których należą te objęte ochroną gatunkową (16), bardzo rzadki (1), rzadkie i wymierające, zamieszczone na czerwonej liście Polski (100) i polskich Karpat (51). Pozostałych 318 gatunków, to grzyby pospolite w Polsce. Dalsza część opracowania przynosi nam opis teriofauny, czyli ssaków występujących na projektowanym obszarze. Stwierdzono tu występowanie 62. gatunków ssaków, należących do siedmiu rzędów: ryjówkokształtnych, jeżokształtnych, nietoperzy, zajęczaków, gryzoni, drapieżnych i parzystokopytnych, które zostały wymienione w dalszej części, a także skupiono się na gatunkach rzadkich i zagrożonych.

Następna opisana dokładnie grupa, to ichtiofauna, czyli ryby żyjące w potokach i rzekach projektowanego parku. Na badanym obszarze naturalnie zamieszkuje 19 gatunków należących do 6 rodzin, w tym 13 gatunków z rodziny karpiowatych: boleń, brzana, brzanka, certa, jaź, jelec, kiełb krótkowąsy, kleń, piekielnica, płoć, strzebla potokowa, świnka, ukleja, 2 gatunki z łososiowatych: lipień europejski i pstrąg potokowy, 1 gatunek z rodziny okoniowatych: okoń, 1 gatunek z rodziny przylgowatych: śliz, 1 gatunek z rodziny dorszowatych: miętus oraz jeden gatunek 1 z rodziny głowaczowatych: głowacz pręgopłetwy. 4 gatunki z wcześniej wymienonych, to gatunki rzadkie i chronione. Dalsza część projektu przynsi nam opis awifauny, czyli ptaków na omawianym terenie, gdzie stwierdzono 112 gatunków lęgowych, choć jak zaznaczają autorzy, może to być liczba wyższa. Wszystkie z nich zostały wymienione, a ponadto podzielono opis jeszcze na ptaki leśne, otwartych terenów, zabudowy wiejskiej, siedlisk wodnych, na końcu wymieniając gatunki rzadkie i zagrożone.

W dalszej części opracowania skupiono się na herpetofaunie, czyli na płazach i gadach, które jak podają autorzy, są bardzo zagrożonymi gatunkami. Najczęstsze zagrożenia dla nich to: „przekształcanie środowiska naturalnego przez człowieka, zanieczyszczenie siedlisk, zawleczenie organizmów chorobotwórczych, introdukcje obcych gatunków, odłów w celach komercyjnych i zmiany klimatyczne”. Wstępne opracowanie herpetofauny projektowanego PK wykazało 162 obserwacji płazów i 39 obserwacji gadów w latach 2013-2017. Fauna płazów PK obejmuje 8 gatunków i zbliżona jest to tej występującej w MPN, a dominującmi gatunkami są kumak górski oraz żaba trawna, a inne to salamandra plamista, traszka grzebieniasta, traszka karpacka, traszka zwyczajna i górska oraz ropucha szara. Fauna gadów obejmuje 5 gatunków stwierdzonych w tych samym latach, są to padalec wschodni, jaszczurka zwinka i żyworodna, zaskroniec zwyczajny i żmija zygzakowata. Wszystkie zostały pokrótce opisane. Kolejną opisaną grupą są owady z rzędu Coleoptera, czyli chrząszcze. Na terenie przyszłego Parku stwierdzono ponad 230 gatunków z 43 rodzin, w tym 8 gatunków chronionych, wszystkie zostały wymienione wraz z miejscami ich obserwacji, a dodatkowo opisano gatunki rzadkie i chronione, w tym nadobnicę alpejską. Dalej skoncentrowano się na motylach dziennych, a na omawianym obszarze stwierdzono obecność 90 gatunków, co stanowi 55% wszystkich gatunków zanotowanych na terenie Polski. W tym: powszelatkowate – 9 gatunków, paziowate – 4 gatunki, bielinkowate – 10 gatunków, modraszkowate – 26 gatunków, rusałkowate – 41 gatunków. Oprócz wymienienia ich wszystkich, opisano gatunki rzadkie i chronione.

Kolejny dział tego opracowania, to charakterystyka stosunków społeczno-gospodarczych w poszczególnych gminach, które miałyby wejść w obręb przyszłego PK, a są to 3 gminy: Sękowa, Uście Gorlickie i Ropa. Wskazano tu ogólną charakterystykę: ludność, zagospodarowanie terenu, rolnictwo, gospodarkę i komunikację. Dalsza część to: „Obszar projektowanego Parku w świetle ustaleń planów zagospodarowania przestrzennego”, gdzie wskazano jak się ma przyszły PK do Planów Zagospodarowania Przestrzennego Województwa Małopolskiego oraz Miejscowych Planów Zagospodarowania Przestrzennego. Następny punkt, nad którym się skupiono, to wykazanie jakie są obecnie istniejące oraz proponowane formy ochrony na terenie projektowanego Parku Krajobrazowego Beskidu Niskiego. A są to 1. Obszary Natura 2000 w tym, a) Specjalne Obszary Ochrony Siedlisk: PLH 120057 „Źródliska Wisłoki”; PLH 120090 „Biała Tarnowska”; PLH 120094 „Ostoje Nietoperzy Powiatu Gorlickiego”; b) Obszary Specjalnej Ochrony Ptaków: PLB 180002 „Beskid Niski”. Oprócz wskazanych wcześniej, na tym terenie wystepuje 1 rezerwat: „Kornuty”, ale na podstawie inwentaryzacji leśnej oraz obserwacji terenowych wyznaczono „ponad dwadzieścia obszarów obejmujących bardzo cenne, naturalnie zachowane, ekosystemy leśne oraz kompleksy leśno-łąkowe o wybitnych walorach krajobrazowych, botanicznych i faunistycznych”, których duża część kwalifikuje się do objęcia ich ochroną rezerwatową. Kolejna formą ochrony na terenie przyszłego PK są pomniki przyrody, a rejestr zawiera (na dzień 01.06.2017) 65 okazów drzew, stanowisko rzadkiej i objętej ochroną w Polsce Lili złotogłów, oraz źródło szczelinowe wód siarczkowych „Mirki” w miejscowości Małastów. Wszystkie zostały wymienione, w tym także te pretendujące do tego miana, z podaniem cech szczególnych, a nawet pozycję GPS.

Dalsza część opracowania, to koncentracja na walorach historyczno-kulturowych tego terenu. Opisano: historię osadnictwa, wsie i domostwa łemkowskie, cerkwie, cmentarze wojenne, oraz inne obiekty tj. cmentarze wiejskie, liczne krzyże przydrożne oraz kapliczki. W dalszej części opisano najstarsze miejscowości, by zakończyć punktem: krajobraz kulturowy.

Na koniec skoncentrowano się na potencjale turystycznym obszaru Parku Krajobrazowego Beskidu Niskiego, wskazując na to, że posiada on „walory mające znaczenie dla turystyki, należy do nich niewątpliwie górzystość terenu i związane z nią znaczne zróżnicowanie rzeźby, wody mineralne, unikalny świat flory i fauny pogranicza Karpat wschodnich i zachodnich, obszary natura 2000, duża gęstość rzek i potoków, bliskość Magurskiego PN, wysoka lesistość oraz kultura dawnych i obecnych mieszkańców. Atrakcje przyrodnicze na omawianym terenie nie należą do bardzo spektakularnych i nie pozwalają na rozwój masowego ruchu turystycznego, wartości przyrodnicze tej części Beskidu Niskiego są stworzone dla ekoturystyki krajoznawczej, „spokojniejszej”, nastawionej na refleksje nad zagadnieniami związanymi z naturą i przemianami kulturowymi terenów opuszczonych przez Łemków. Naturalne piękno PKBN można podziwiać z wielu punktów widokowych, obserwowanie najrozleglejszych panoram możliwe jest z punktów” – które zostały wymienione. Innymi walorami omawianego terenu mającymi znaczenie dla turystyki są obiekty będące atrakcjami przyrody nieożywionej, do których autorzy zaliczają: „kamieniołomy, naturalne odkrywki geologiczne, formy skalne (skałki), osuwiska, jaskinie, ukształtowanie rzeźby, przełomy rzeczne, wodospady i źródła.

I tak pokrótce przedstawia się sprawa z opracowanym projektem przez Fundację Dziedzictwo Przyrodnicze, starałem się w jak najkrótszy sposób go przedstawić, a jednocześnie w miarę czytelny. Kto jest więc orędownikiem pomysłu powstania Parku Krajobrazowego Beskidu Niskiego, a może i chce pomóc tejże Fundacji w walce o jego utworzenie, to bez trudu znajdzie kontakt w internecie.

tekst i fot. Dariusz Zając